Czy rolnik musi płacić VAT przy wywłaszczeniu przez Skarb Państwa działek, które były częścią gospodarstwa rolnego? W tej kwestii wypowiedział się Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 11 lipca 2024 r. w sprawie C-182/23 (Makowit).
Czego dotyczyła sprawa?
Rolnika, zarejestrowany jako podatnik VAT czynny nabył działki gruntowe w celu poszerzenia swojego areału ziemi. Zakup nieruchomości nie był jednak opodatkowany VAT, rolnik nie odliczył więc podatku naliczonego. Traf chciał, że prawo własności niektórych z ww. działek zostało po upływie czasu przeniesione na Skarb Państwa w zamian za zapłatę odszkodowania – w ramach wywłaszczenia pod realizację inwestycji drogowych.
Dyrektor KIS uznał, że rolnik – podatnik VAT powinien zapłacić VAT od „odszkodowania” za wywłaszczenie. WSA w Warszawie twierdził inaczej, jego zdaniem rolnik nie prowadził działalności w zakresie obrotu nieruchomościami, a wywłaszczenie nastąpiło niezależnie od jego woli. W związku z czym nie działał on w charakterze podatnika VAT w ramach omawianej transakcji. NSA wystąpił z pytaniem prejudycjalnym do TSUE w celu wyjaśnienia, czy przepisy Dyrektywy VAT nie stoją na przeszkodzie temu, aby uznać, że rolnik będący podatnikiem VAT na zasadach ogólnych, który dokonuje przeniesienia prawa własności działki gruntowej na rzecz Skarbu Państwa, w trybie wywłaszczenia w zamian za odszkodowanie w związku ze zmianą jej przeznaczenia na cele nierolnicze, jest podatnikiem obowiązanym do rozliczenia VAT z tej dostawy, tylko z uwagi na to, że działka ta wykorzystywana była dla celów działalności rolniczej podlegającej opodatkowaniu VAT?
Stanowisko TSUE
TSUE zauważył, że sporne działki stanowiły składnik majątku przedsiębiorstwa rolnego w dniu przeniesienia ich własności na rzecz Skarbu Państwa. Wynika z tego, że podmiot, który jest podatnikiem VAT ze względu na swoją działalność rolniczą, działał w charakterze podatnika, przenosząc własność działek gruntu rolnego wykorzystywanych do jego działalności gospodarczej, nawet jeśli nie prowadzi żadnej działalności w zakresie obrotu nieruchomościami i nie podjął w tym celu żadnych działań.
Faktycznie więc TSUE wypowiedział się za stanowiskiem, że wywłaszczenie za odszkodowanie podlega VAT, jeśli następuje z majątku służącego do prowadzenia działalności gospodarczej. Ale nie podlega VAT, jeśli nieruchomość wchodzi w skład majątku osobistego. To oczywiście winien rozpoznać sąd krajowy.
Co z tego wszystkiego wynika?
Warto zauważyć także, że NSA podkreślił w swoim zapytaniu kilka istotnych kwestii:
- z opisu stanu faktycznego, sporządzonego przez organ podatkowy wynika, że działki zawsze stanowiły składnik majątku przedsiębiorstwa rolnego;
- rolnik nie podjął żadnych działań mających na celu sprzedaż wspomnianych działek gruntowych, ponadto sąd wskazał, że zgodnie z polskim orzecznictwem sam fakt bycia podatnikiem VAT nie stanowi koniecznej przesłanki opodatkowania transakcji VAT, lecz że w tym celu konieczne jest działanie w charakterze podatnika VAT w ramach konkretnej transakcji wchodzącej w zakres działalności gospodarczej danego podmiotu;
- w niniejszym przypadku nie była prowadzona działalność w zakresie obrotu nieruchomościami, w szczególności w celu sprzedaży spornych działek.
Przeniesienie prawa do rozporządzania jak właściciel towarem z nakazu organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w imieniu takiego organu lub przeniesienie z mocy prawa prawa własności towarów w zamian za odszkodowanie jest czynnością opodatkowaną VAT, co wynika wprost z art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT. To nie podlega więc dyskusji.
Mimo wszystko, nie jest jednoznaczne jak organy podatkowe zechcą zareagować na wydany wyrok. Może istnieć ryzyko rygorystycznego rozpatrywania podobnego rodzaju transakcji w każdym przypadku, gdy dany podmiot prowadzi działalność gospodarczą. Przypomnijmy, że w zakresie obrotu nieruchomościami stosunkowo łatwo zostać podatnikiem VAT. Inna sprawa, że najczęściej z uwagi na okoliczności towarzyszące sprzedaży nieruchomości. W przypadku wywłaszczenia, okoliczności te jednak nie występują, skoro czynności dochodzi do skutku „z nakazu”.
